Nu op allerlei platformen weer het woord van het jaar wordt verkozen, zou het mijn inzending kunnen geweest zijn. Helaas is Newspeak hiervoor niet nieuw genoeg. Om precies te zijn: het bestaat al 73 jaar. Maar heel vreemd, het is pas in 2022 dat het woord zijn ware invulling kreeg. En met de man op de foto ook voor het eerst een gezicht.
Voor alle duidelijkheid: Newspeak slaat dus niét op het diepvries-Engels waarmee de Noorse Navo-baas Jens Stoltenberg op geregelde tijdstippen vanuit zijn hoofdkwartier in Evere de graad van oorlogsdreiging uitzet op de kaart van Oost- en Noord-Europa. Evenmin verwijst het naar het soort Franglais dat onze eigen Charles Michel tussen bovenlip en onderkaak vermaalt, sinds hij tot algemeen jolijt van de Waalse logebroeders in de voorzittersstoel van de Europese Raad werd getild.
Neen, Newspeak werd een begrip langs de satirische toekomstroman Nineteen Eighty-Four van de Britse journalist en schrijver Eric Blair (1903-1950), beter gekend als George Orwell, zijn pseudoniem. Orwell schreef zijn roman in 1949, vier jaar na het einde van Wereldoorlog II als waarschuwing voor een planeet waarvan de geopolitieke samenhang in 1984 zou bestaan uit drie autocratisch geleide wereldmachten die permanent in oorlog zijn met elkaar. Het voor ons westerlingen zeer herkenbare Oceania wordt geleid door Big Brother met een absolute eenheid van denken en spreken als fundament van het maatschappelijke weefsel. Belangrijkste tool is een niets of niemand ontziende handhaving van een hertimmerde communicatie waarin elke vrije – laat staan: creatieve – invulling langs stilistische schatten als synoniemen, antoniemen of woordspelingen stelselmatig geweerd wordt. Verantwoordelijk voor de Newspeak-omslag is het zogenaamde Ministry of Truth dat over de vraag ‘waarheid of fake news’ alleen de centraal aangestuurde overheidspropaganda als norm duldt. Voor controle op de toepassing wordt een beroep gedaan op de zogenaamde Gedachten-politie, de alomtegenwoordige arm der wet van het Ministry of Love, verantwoordelijk voor law and order in de breedste zin. Newspeak volgt de grammaticale regels van het Engels, maar heeft vooral een sterk afgeslankte, simplistische woordenschat. Uiteindelijk doel is immers alle inwoners zover te krijgen dat zij alleen nog politiek correcte dingen kunnen verwoorden of bedenken.
Nineteen Eighty Four stond in 1968 op onze lectuurlijst van de 1ste kandidatuur Germaanse. Russische tanks waren toen net de stemmen van de Praagse Lente komen smoren en de vrijheidsbeweging weren uit het straatbeeld en meteen ook uit de internationale actualiteit. Precies vijftien jaar later, vlak voor de mythische datum uit Orwells romantitel, belandde het boek een tweede keer onder de leeslamp. Dat was toen in oktober 1983 tijdens wat in dit land de grootste optocht ooit zou worden, 400.000 mensen door de straten van Brussel stapten in een aanklacht tegen de Navo-plannen om in Kleine Brogel en Florennes Amerikaanse kernwapens op te slaan in het Koude Oorlog-opbod tegen de Sovjetunie. Edoch, naarmate in de daaropvolgende jaren glasnost en perestrojka almaar meer draagvlak kregen en eindigden in de val van het Ijzeren Gordijn en de implosie van dat immense Sovjetrijk in het versnipperde en verpatste Rusland van de ontelbare oligarchen, bleef mijn Penguin-paperbackversie van Orwells werkstuk in de boekenkast onaangeroerd stof vergaren tussen de rest van vergeten fictieboeken.
Tot die fameuze 24ste februari 2022. Nadat het Kremlin eerder maandenlang de Navo-waarschuwingen over de massale Russische troepenopbouw langs de grens met buurland Oekraïne stelselmatig had afgedaan als het ultieme voorbeeld van de stemmingmakerij en hysterie in het denken van Jens Stoltenberg, verscheen de Russische legerwoordvoerder generaal Igor Konashenkov op de staatstelevisie om de militaire invasie in Oekraïne te duiden als ‘een speciale militaire operatie’. Niet meer dan ‘een vredesoperatie in de zuidoostelijke Donbas-regio’, een soort bevrijding helemaal in het teken van die noodzakelijke ‘denazificatie’ van dat lastige landsdeel.
Die maandagavond had Newspeak hiermee voor het eerst een gezicht gekregen. De verdere invulling van het begrip bleek algauw uit de manier waarop elk protest in Moskou, Sint-Petersburg en elders systematisch van de straat werd geplukt. Ook uit de wijze waarop tijdens plaatselijke bijeenkomsten van verontruste moeders in het diepe binnenland van de Russische Federatie een eventuele heldendood van hun zonen op voorhand door de gouverneurs met medailles werd aangekleed en met de zegen van de dienstdoende ortodoxe patriarch.
Vandaag, tien maanden en tienduizenden doden later, nadat ook al bijna vijf miljoen Oekraïners hun land ontvlucht zijn, duizenden werden gedeporteerd, steden dag en nacht zonder water, gas en elektriciteit worden gezet, wordt in Rusland zelf nog altijd iedereen opgepakt en veroordeeld die in die context het woord oorlog in de mond neemt. Buitenlandse verslaggevers hanteren sindsdien in hun live tv-stand ups vanuit Moskou de wolligste omschrijvingen voor alles wat ook maar zweemt naar het begrip war. Beter kreeg het Ministry of Truth het in 1984 allemaal niet uitgevoerd.
Terwijl het westen, volgens de Russische staatstelevisie, niet meer weet hoe zich deze winter te verwarmen, Berlijners dagelijks hout dienen te hakken in de Tiergarten, wordt het midden zoveel nieuwe waarheid en verzinsel tijd om Nineteen Eighty-Four een derde keer ter hand te nemen. En we blijken niet alleen te zijn. Nadat Orwells bestseller tot 1988 verboden was in de Sovjetunie wegens te expliciete allusies op het Stalin-regime, meldt het officiële Russische staatspersbureau Tass begin deze maand dat Nineteen Eighty-Four dit jaar de populairste fictiedownload wordt bij LitRes, de grootste online-boekverkoper in het Rusland van Poetin. En merkwaardig detail: het is niet de eerste keer dat de verkoop van 1984 een boost krijgt. Toen in 2017 een adviseur van VS-president Donald Trump een eerdere zwart-op-wit leugen van Witte Huis-woordvoerder Sean Spencer minimaliseerde tot ‘alternatieve feiten’ ging de verkoop van Orwells roman ook aan die kant van de oceaan pieken.
Newspeak lijkt hiermee goed op weg om woord van de eeuw te worden.
Pelikan Papers 